PWD na rozdrożu

Rozproszenie środowiska, brak silnej reprezentacji w ciałach ustawodawczych, walka z rygorystycznymi przepisami oraz z problemami finansowymi. Taki obraz polskich PWD wyłania się z dostępnych raportów z lat 2013 i 2014. A ich pomoc jest potrzebna – wg GUS w 2014 roku skorzystało z niej ponad 121 tysięcy dzieci i młodzieży. 

O sytuacji placówek wsparcia dziennego w Polsce wiele mówi brak ogólnodostępnych danych i analiz. Informacje o ich funkcjonowaniu można wyczytać gdzieś na marginesie raportów o polskich rodzinach czy pomocy społecznej w naszym kraju. Nie mają swojego portalu informacyjnego ani literatury fachowej. Zgodnie z regulacjami na jednego wychowawcę w świetlicy powinno przypadać do 15 wychowanków. W rzeczywistości bywa różnie. Kiedy w drzwiach placówki pojawia się nadprogramowy młody człowiek, kadra nie zadaje pytań. A zapotrzebowanie na tego typu wsparcie jest ogromne. Stała lokalizacja, regularne godziny otwarcia, jasne zasady oraz bliska relacja z dorosłymi zapewniają beneficjentom bezpieczne warunki do głębokiej pracy nad sobą. Jest to miejsce, gdzie dzieci i młodzież mogą zjeść ciepły posiłek, otrzymać pomoc w lekcjach, wziąć udział w dodatkowych zajęciach i projektach, uczyć się od siebie nawzajem, i wreszcie konfrontować się z życiem, swoimi słabościami i trudnościami. Wymagania ustawodawcy i grantodawców oraz współczesne tempo zmian sprawiają, że oczekiwania wobec PWD rosną. Zarówno merytoryczne, jak i techniczne, i formalne. Mają rozszerzać ofertę, pracować z nowymi grupami i partnerami, a dodatkowo utrzymywać wysoki standard czystości, przeciwpożarowy, spełniać wyśrubowane normy. Niestety nie zawsze wymagania idą w parze ze wsparciem instytucjonalnym 

PWD w liczbach 

Dane statystyczne z raportów GUS są dla PWD nieubłagane – po rekordowym dla placówek roku 2007, kiedy było ich w Polsce aż 3535, ich liczba zaczęła systematycznie spadać. Zgodnie z szacunkami Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z 2015 roku w całym kraju było zarejestrowanych ok. 1600 świetlic. Jeszcze rok wcześniej GUS odnotował 2969 placówek, w tym 2364 opiekuńczych, 414 specjalistycznych, 11 placówek prowadzonych w formie pracy podwórkowej oraz 180 w formach połączonych. Ogólnopolskie badania z 2014 roku wskazują, że najwięcej PWD znajduje się w województwach wielkopolskim (381), zachodniopomorskim i śląskim (321 i 320), a najmniej w warmińsko-mazurskim (70) oraz świętokrzyskim (83). W tym zestawieniu województwo mazowieckie plasuje się na czwartym miejscu z 303 placówkami, w tym 96 w Warszawie. Ta ostatnia liczba przekłada się na ponad 3 tysiące dzieci objętych wsparciem. Aż 57% PWD w Polsce prowadzonych było w 2014 roku przez samorządy gminne lub powiatowe. Pozostałe w ramach zlecenia zadań własnych gminy prowadziły organizacje pozarządowe i kościelne. 

Patrząc na krajowe statystyki, Warszawa od kilku lat wyrasta na lidera zmian w kwestii sposobu myślenia o placówkach wsparcia dziennego.

Sytuacja PWD w Polsce 

Kondycja PWD bardzo często zależy od sytuacji nadzorującego ją samorządu oraz kompetencji i możliwości organizacji prowadzącej. Zgodnie z raportem Stowarzyszenia Klon/Jawor z 2015 roku przeciętne roczne dochody organizacji pozarządowej w naszym kraju wynoszą 27 tys. zł, a ilość źródeł, z których pozyskuje środki, nie przekracza trzech. Mimo poprawy sytuacji finansowej organizacji, sektor pozostaje budżetowo rozwarstwiony. W 2014 roku budżety nie większe niż 1 tys. zł miało 14% organizacji, a jednocześnie przychody 6% organizacji wyniosły 1 mln zł lub więcej. W skali kraju nadal jedną z poważniejszych barier w funkcjonowaniu i rozwoju organizacji jest duża niestabilność finansowa. Zgodnie z ww. raportem na początku marca 2015 roku 51% organizacji miało zapewnioną mniej niż połowę budżetu na kolejne 10 miesięcy. Trudności, z którymi borykają się organizacje pozarządowe, przenoszą się na prowadzone przez nie placówki. Zgodnie z raportem z panelu eksperckiego Liderów PAFW zorganizowanego przez Polsko-Amerykańską Fundację Wolności chociaż świetlice pozyskały dofinansowania na remonty i doposażenie, w bieżącej działalności brakuje im środków na utrzymanie lokali, specjalistyczne ekspertyzy, zatrudnianie wysoko wykwalifikowanej kadry oraz zapewnienie stabilnej sytuacji zatrudnienia. Utrudnia to walkę z rotacją wśród pracowników oraz kumulację wiedzy i doświadczeń zawodowych. 

Rodzina przede wszystkim 

Uregulowania prawne ze stycznia 2012 roku w ramach ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej w centrum działań pomocowych stawiają na całą rodzinę. Zgodnie z dokumentami strategicznymi województwa mazowieckiego na lata 2015-2020 nadrzędnym celem instytucji wspierających ma być dążenie do przywrócenia i/lub utrzymania samodzielności rodziny jako grupy oraz jej poszczególnych jednostek. Członkowie każdej rodziny powinni posiadać umiejętność korzystania z przysługujących im praw przy jednoczesnym wypełnianiu ciążących na nich obowiązków, zgodnych z wiekiem i momentem rozwojowym jednostek oraz całego systemu rodzinnego. Granice i metody pomagania są również zapisane w Konstytucji RP jako zasada subsydiarności. Rozpatrując ją w stosunku do rodziny należy brać pod uwagę trzy podstawowe komponenty: zakaz wyręczania beneficjentów z przypisanych im naturalnych zadań, nakaz pomocy instytucji publicznej w sytuacji, gdy beneficjent sobie nie radzi oraz nakaz wycofania działań po usamodzielnieniu. Jak wiele do zrobienia jest w obszarze pracy z rodziną, pokazują chociażby wojewódzkie statystyki. Zgodnie z danymi zawartymi w Strategii Polityki Społecznej Województwa Mazowieckiego bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych oraz prowadzenia gospodarstwa domowego jest piątą przyczyną korzystania z usług i świadczeń pomocy społecznej na Mazowszu. W Warszawie na terenach objętych rewitalizacją wskaźnik rodzin objętych opieką OPS, przejawiających problemy opiekuńczo-wychowawcze wynosi od 12 do 16% (dane z Targówka, Pragi-Północ i Pragi-Południe). A bardzo często jest to zaledwie jedna z przyczyn trudności w funkcjonowaniu rodziny. 

Specjaliści w cenie 

Statystyki, analizy potrzeb i strategia zarysowana w krajowych i unijnych aktach prawnych sprawiają, że praca z całym systemem rodzinnym staje się w świetlicy koniecznością. Tym samym rośnie zapotrzebowanie na kompetentnych specjalistów – zarówno na poziomie pracy merytorycznej, jak i obsługi rosnącej liczby innowacyjnych projektów. Profesjonalizację w PWD spowalnia brak środków na rozwój. Jeszcze w 2013 roku w samej Warszawie aż 32% placówek nie dysponowało możliwością wysłania pracowników na dodatkowe doszkalanie. Poziom uczestniczenia w szkoleniach dotyczących zarządzania projektami, pozyskiwania dotacji, księgowości i legislacji w 2013 r. wahał się między 25% a 50% placówek. W 80% placówek w Warszawie nie istniała ustalona polityka szkoleniowa. Działania miały najczęściej charakter spontaniczny. Aż 61% respondentów czerpało wiedzę o ofercie szkoleń od innych PWD. Brak ogólnopolskich standardów merytorycznych sprawia, że poziom szkoleń i programów świetlicowych bywa bardzo różny. Sytuacja placówek odbija się na samopoczuciu pracowników. Brak możliwości wymiany doświadczeń, niski prestiż zawodowy, ale również brak długoterminowych celów i wizji sprawia, że ludzie tracą poczucie misyjności i szybciej się wypalają. A to obniża efektywność nawet świetnych merytorycznie programów. 

Warszawa liderem 

Patrząc na krajowe statystyki, Warszawa od kilku lat wyrasta na lidera zmian w kwestii sposobu myślenia o placówkach wsparcia dziennego. Miasto wyciągnęło wnioski z raportu ewaluacyj nego przeprowadzonego w 2013 roku przez SPOIWO. Obecnie większość świetlic w stolicy funkcjonuje w oparciu o trzyletnie, a w niektórych przypadkach nawet pięcioletnie kontrakty. Wprowadzono jednolite i preferencyjne zasady wynajmu lokali pod ich działalność. W związku ze zmianą przepisów Miasto zorganizowało w latach 2013-2014 konkursy na doposażenie i dostosowanie lokali do nowych wymogów. Nadzór nad finansowaniem placówek przejęły dzielnice, czyli jednostki na co dzień będące bliżej organizacji i przez to lepiej rozumiejące ich potrzeby i bolączki. Od 2013 roku kolejne środki uruchamiane są w ramach dodatkowych konkursów uzupełniających ofertę świetlic. Od 2015 roku Biuro Pomocy i Projektów Społecznych, za pośrednictwem Centrum Wspierania Rodzin „Rodzinna Warszawa”, konsekwentnie rozszerza bezpłatną ofertę szkoleniowo-usługową dla kadry i wychowanków placówek. 

PWD Łączmy się 

Losy rozporządzenia Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 sierpnia 2015 r. w sprawie wymagań lokalowych i sanitarnych, jakie musi spełniać lokal, w którym ma być prowadzona placówka wsparcia dziennego do artykułu 18 p.2 dowodzą, że jeśli jako środowisko profesjonalistów chcemy mieć wpływ na zmiany legislacyjne w naszym kraju, musimy wspólnie i aktywnie działać na rzecz tego, aby nasz głos był słyszalny. 

Bezpłatne inicjatywy CWR RW dla środowiska PWD w Warszawie w roku 2016/2017 

Dla kadry: 

• Kursy i szkolenia w ramach Studium Terapii i Pomagania 
• Czasopismo O! Inspirujemy Wspieramy Motywujemy 
• Program doskonalenia jakości i standardów Miasto Korzyści 
• Seminaria praktyków i teoretyków dotyczące PWD 
• Ogólnowarszawski Dzień Wychowawcy. 

Dla wychowanków: 

• Socjocampy w ramach Miasta Korzyści 
• Kursy dziennikarskie i współpraca z Młodzieżowa TV 
• Festiwal Piosenki PWD. 

Artykuł opracowany na podstawie raportów:

• Główny Urząd Statystyczny, Pomoc społeczna i opieka nad dzieckiem i rodziną w 2013 roku, Warszawa 2014
• Główny Urząd Statystyczny, Pomoc społeczna i opieka nad dzieckiem i rodziną w 2014 roku, Warszawa 2015
• Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności, Raport ze spotkania liderskiego realizowane w ramach Funduszu Inicjatyw Absolwenckich Programu LIDERZY Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności, Staszów 2015
• Stowarzyszenia Klon/Jawor, Kondycja sektora organizacji pozarządowych w Polsce 2015, Warszawa 2016
• Zespół Badawczy SPOIWO, Funkcjonowanie placówek wsparcia dziennego na terenie m.st. Warszawy, Warszawa 2013
• Strategia Polityki Społecznej Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020.

Źródło: Czasopismo „O!”, nr 3 (4), wrzesień 2016